Crni petak “pada” 24. novembra ove godine (poslednji petak u novembru), a mi vam umesto pogodnisti i popusta, donosimo istoriju ovog naziva i ideje.
Prvi petak posle Dana zahvalnosti obeležava se u Sjedinjenim Državama, ali i širom sveta, kao specijalan dan, tokom kojeg svi skrenu sa uma od kupovine. Milioni zatrpavaju tržne centre gazeći sve pred sobom, internet stranice se urušavaju zbog preopterećenosti online kupovine. Ovaj globalni fenomen koji se jednim imenom naziva “Crni petak”, zapravo je potrošački ritual koji se ponavlja svake godine.
ISTORIJA CRNOG PETKA
Postoji nekoliko teorija o poreklu “Crnog petka” u SAD. Jedna od prvih koja je verovatno i najpoznatija, ali i najverovatnije potpuno pogrešna jeste da je u vezi sa trgovinom robovima. Naime, trgovci crnim robljem snizili bi cene dan nakon Dana zahvalnosti zbog nadolazeće zimske sezone. Mi ne želimo da verujemo u ovu suludu teoriju.
Druga hipoteza, verodostojnija, je da je ovaj izraz nastao u petak, 24. septembra 1869. godine, kada su dva brokera sa Vol strita (Džej Gould i Džim Fisk) pokušala da monopolizuju celokupno tržište zlata u dogovoru sa čuvenim političarem Bosom Tvidom. Iako njihov naum nije urodio plodom, termin se zadržao. Tročlani tandem pokušao je da potkupi nekoliko političara i činovnika na visokim položajima, uključujući i određene sudije. Ali plan nije uspeo, prvenstveno jer je cena zlata pala u roku od nekoliko minuta, a sa njom i mnogi investitori, zbog čega je dan ostao poznat kao “Crni petak”.
Filadelfija je bila u kolapsu u petak posle Dana zahvalnosti zbog lavine ljudi koji su u grad stigli zbog rane božićne kupovine, ali i utakmice koja se tokom vikenda igrala u tom gradu. Zbog ogromnih nerada koji su usledili policija je taj dan krstila “Crni petak”.
Izraz Crni petak korišćen je gotovo vek kasnije, dan nakon Dana zahvalnosti, sredinom pedesetih godina prošlog veka. Prema telegrafskom listu, u subotu posle praznika trebalo je da se odigra meč američkog fudbala između timova vojske i mornarice. Glavni grad Pensilvanije bio je potpunom kolapsu. Ulicama Filadelfije protekla je prava poplava ljudi koji su stigli u grad da obave božićnu kupovinu i gledaju najavljenu utakmicu. Zbog haosa koji je nastao policija je u tih nekoliko dana imala pune ruke posla, kasnije proglasivši taj dan kao “Crni petak”. Trgovci iz Filadelfije potom su, veoma brzo, počeli da koriste taj izraz da bi opisali horde ljudi koji su se okupili u gradskim prodavnicama.
Termin je postao širepopularan 1966. godine, a prvi put se štampao u časopisu The American Philatelist, da bi se proširio po celoj zemlji nakon što je Njujork Tajms taj izraz upotrebio 19. novembra 1975. godine sa namerom da njime označi problem koji je nastao u gradu kao rezultat popusta dan nakon Dana zahvalnosti.
Uspeh u 21. veku
Od tada termin je samo napredovao, a već u 21. veku tradicija kupovine proširila se na mnoge zemlje širom sveta. Od 2013. godine 41 milion ljudi u Sjedinjenim Državama kupovalo je na “Crni petak”, potrošivši ukupno 57,4 milijarde dolara, a online prodaja dostigla je 1, 200 miliona dolara.
