Dvadeseti vek bio je jedan od ključnih za razvoj i oblikovanje domaće mode. Ono što se danas naziva modom, ne može se uporediti sa onime što se nekada smatralo elegancijom, stilom i seksepilnošću.
Iz razloga što mnogi ne znaju pojedinosti iz modnog sveta, a naročito o srpskoj modi i nekadašnjim dizajnerima koji su umnogome značili tokom prošlih vremena, ali i bili uticajni u društvu (sa razlogom), mi smo u današnjem tekstu za vas pripremili priču o njima. O tim slavnim imenima u svetu mode koja su nažalost zaboravljena i stavljena “pod tepih” današnjih “kreatora”.
Želimo da verujemo da znate za Aleksandra Joksimovića i Mirjanu Marić, budući da se često pominju i danas, jer su u jednu ruku oblikovali modnu scenu nekadašnje države. Ali, šta je sa dizajnerima koji su bili njihovi prethodnici ili stvarali paralelno sa njima? Izuzetno nam je žao što nismo još uvek uspeli da pronađemo njihove fotografije, kao i fotografije njihovog rada, ali obećavamo vam da ćemo i do toga uskoro doći.
Embed from Getty ImagesKrajem XIX i početkom XX veka, po ugledu na Pariz kao svetski modni centar, u Srbiji su otvoreni brojni modni saloni. Dok su na početku XX veka saloni Morica Gelera, Sofije Švarc ili Berte Štajner-Alkalaj kopirali gotove modele pariskih i bečkih dizajnera ili šili toalete prema publikovanim krojevima, dodvoravajući se ukusima zahtevne klijentele iz redova buržoazije u međuratnom Beogradu, pored zadržavanja prakse kopiranja i interpretacije neke vlasnice modnih salona odvažile su se i na samostalne kreacije. Tako je Lenka Lam Majer (osnovala salon oko 1927), koju su savremenici poredili sa Pol Poareom i madam Paken i pored izrade kopija modnih kuća Vorta i Ženi i sama kreirala. Idući stopama zapadnoevropskog modnog sistema značilo je i pojavu prvih personalizovanih modnih dizajnera na balkanskim prostorima. Javnost je slavila damske krojače kao vrhunske umetnike i dignitet iskristalisane profesije modnih dizajnera bio je osiguran. Rebeka Jakovljević Amodaj, vlasnica sopstvenog salona “zahvaljujući svom talentu da krojem i detaljem istakne najlepše na stasu i naglasi ličnu psihologiju mušterije” bila je smatrana za “vrhunskog umetnika, vrhunskog za Evropu, modnog kreatora najvišeg stila”.
Industralizacija
U tadašnjoj Jugoslaviji razvijala se i industrijska konfekcija. Tako su beogradske trgovačke radnje Eškanazija i Hercoga (“Kod vrednog radnika”) i Talvija i Mandilovića (Srpski salon, osnovan 1903) prodavale konfekciju domaće izrade. Varaždinska tvornica za izradu tkanina i gotovih odela „Tivar“ ili tvornica rublja i odela i trgovinski dom Stemecki iz Celja, primeri su razvoja Ready to wear kolekcija na prostoru bivše Jugoslavije. Ipak, uvoz konfekcijske robe iz Austrije, Nemačke, Francuske i Ujedinjenog Kraljevstva bio je najznačajniji izvor za potrošnju modnih artikala po nižim cenama.
Kada je u jesen 1950. godine održana Revija savremenog odevanja, opšta ocena je bila da “naši majstori krojači imaju smisla za lepo, a skromno”. Nova politika stila svela je predratne “modne kreatore“ i “vrhunske umetnike” na puke zanatlije.
U izmenjenim uslovima predratni modni saloni bili su prinuđeni da diskretno praktikuju svoju modnu produkciju. Žuži Jelinek, zagrebačka dizajnerka i vlasnica modnog salona, pokušala je 1959. da osnuje modnu kuću u Njujorku, ali u tome nije uspela i pored svesrdne podrške američke strane, jer sa ograničenim brojem radnika nije mogla da proizvede dovoljnu količinu odeće za američko tržište. Kada se period teške industrijalizacije priveo kraju, od sredine 1950-ih, Jugoslavija je za važan privredni cilj postvila razvitak tekstilne industrije, osobito konfekcijske proizvodnje.
Međutim, domaća konfekcija na početku svoga razvoja bila je suočena sa brojnim problemima, od kojih su najveći bili loši krojevi i dizajn i odsustvo zastupljenosti svih veličina, odnosno neutvrđeni JUS. Najdrastičniji primer lošeg dizajna bila je “istraživačka inovacija” zemunskog preduzeća “Ivan Milutinović”, koje je tržištu ponudilo muška odela od cica (tanka pamučna tkanina sa štampnim šarama koja se lako pere i brzo suši, pa se od nje šiju i letnje haljine).
S obzirom na navedene nedostatke domaće industrije, najveći procenat Jugoslovena odevne predmete šio je kod krojača ili u domaćoj radinosti, ali su isto tako upražnjavali i alternativne potrošačke prakse, kao što je snabdevanje na crnom tržištu, u komisionima i od početka 1960. na turističkim turama.
Aleksandar Joksimović i Mirjana Marić
Beogradski list Bazar pokrenuo je u januaru 1967. godine seriju “suđenja“ domaćoj robi široke potrošnje, među kojom su se našli i modni artikli kao npr. modni detalji – donje rublje, šminka i konfekcijska roba.
Optužnicu protiv domaćih proizvoda zastupale su uglavnom žene, pripadnice profesionalnih elita kao predstavnie socijalističke srednje klase (Balerina Lidija Pilipenko, arhitekta Božana Pekić, filmska scenaristkinja Ana Marija Car, slikarka i kostimograf Jagoda Buić i dr, ali i nezaposlene pripadnice lepšeg pola poput domaćice Dunje Vandekar) Prevashodno prisutvo žena u demokratskoj raspravi o odevanju demonstriralo je rodnu zainteresovanost žena za modu i istovremenu isključenost muškaraca iz ove sfere. “Optuženi” su bili predstavnici proizvodnih pogona i distributivnih lanaca (predstavnici “Centrotekstila“, “Koštane“, “Mode“, “Kluza, “Beka“, “Jasmina“ i dr.
U skladu sa društvenim zahtevima za novom dizajnerskom industrijom ukusa, list Bazar pokrenuo je naredne godine akciju pod nazivom “Stil Bazar“ čiji je osnovni cilj definisan kao saradnja modnog lista i proizvođača da bi se na tržištu pojavili lepi i prihvatljivi modeli. “Maniju“ za estetizovanim proizvodima trebalo je zadovoljiti.
Ova akcija inaugurisala je Aleksandra Joksimovića u glavnog propagatora novog dizajna. U “Stilu Bazar“ predstavljena je Joksimovićeva kolekcija ogrtača za plažu od frotira, kao i njegova kolekcija tašni, pojaseva i rukavica za preduzeće “29. novembar“.
Ukoliko spadate u mlađe generacije, pitajte vaše mame da vam kažu ko je Mirjana Marić i šta je njeno ime značilo u modnom svetu bivše Jugoslavije. Školovanje, nagrade, vlastiti brend… Rođena je 1938. u Kraljevu, a od 1948. sa porodicom živi u Beogradu gde je diplomirala na Akademiji primenjenih umetnosti. Postdiplomske studije iz oblasti tekstila i savremenog kostima, završila je na Umetničkoj školi u Mančesteru. Sarađivala je sa najvećim modnim kućama bivše Jugoslavije, sa “Jugoeskportom”, “Rudnikom”, “Modom”.
Njen brend “Tri M” i modeli od kože, dobili su brojna domaća i svetska priznanja. Poslednju modnu reviju održala je 1992. godine.
